اصول فقه شیعه جلد 4

مقدّمه اوّل عنوان بحث اجزاء

عنوان بحث مسأله اجزاء به دو صورت مطرح شده است: مرحوم آخوند مسئله را این گونه عنوان کرده است: «الإتیان بالمأمور به علی وجهه یقتضی الإجزاء فی الجمله» یعنی آوردن مأمور به در خارج، با تمام خصوصیاتش، اقتضای اجزاء می کند. و اجزاء به معنای کفایت و عدم وجوب اعاده و قضاء است.[1] صاحب فصول رحمه الله عنوان بحث را این گونه قرار داده است: «الأمر بالشی ء هل یقتضی الإجزاء إذا أتی به المأمور علی وجهه أولا؟». ایشان «یقتضی» را در ارتباط با امر و هیئت افْعَلْ قرار داده است.[2] یعنی آیا امر به شی ء اقتضای اجزاء می کند که اگر در

اصول فقه شیعه، ج 4، ص: 14

خارج آورده شود، دیگر اعاده و قضاء لازم نداشته باشد یا اینکه اقتضای اجزاء نمی کند؟

بنابراین موضوع جمله ای که به عنوان محلّ نزاع در کتاب فصول مطرح شده است عبارت از «امر» است.[3] مثل سایر مسائلی که در ارتباط با امر مطرح است، مانند «الأمر بالشی ء هل یدلّ علی الفور أو یدلّ علی التراخی؟»، «الأمر بالشی ء هل یدلّ علی المرّه أو یدلّ علی التکرار؟» و .... ولی مرحوم آخوند با وجود اینکه در مباحث گذشته عنوان «امر» را مورد بحث قرار داده در اینجا عنوان را تغییر داده است. حال ببینیم آیا کدام یک از این دو تعبیر بهتر است؟ تعبیر مرحوم آخوند، تعبیر معقولی است زیرا بحث در این است که اگر کسی مأمور به را با تمام خصوصیاتش در خارج بیاورد، آیا تکلیف را انجام داده و اعاده و قضاء لازم ندارد یا اینکه تکلیف از او ساقط نشده است؟ بنابراین آنچه